ELEKTRONİK ATIK ( E – ATIK )

E – ATIK NEDİR ?
Kullanım ömrü tamamlanmış, bozulmuş, eski veya artık istenmeyen elektronik ürünlerdir. Her yıl bir üst modeli çıkartılan teknolojik aletlerle çağımızın problemi olan tüketim çılgınlığı birleşince oldukça fazla elektronik eşyanın atık olması da kaçınılmazdır. Televizyonlar, cep telefonları, bilgisayarlar, yazıcılar, monitörler, faks makineleri, CD çalarlar vb. ürünler elektronik atıkları oluşturmaktadır.

E – ATIKLARIN BİZLERE VE ÇEVREMİZE VERDİĞİ ZARARLAR
E-atıkların büyük bir kısmı ağır metaller, plastik ve gazlar, klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, kurşun, cıva, berilyum ve kadmiyum gibi toksik maddeler içerirler. Bu tehlikeli maddelerin insan sağlığına ciddi zararları vardır. Örneğin; kurşunun çocuk merkezi sinir sistemine ve böbreklerine zarar verdiği, cıvanın kanserojen bir madde olup beyinde ve böbreklerde kalıcı hasara yol açtığı, berilyumun sinir, bağışıklık ve üreme sistemlerine zarar verdiği bilinmektedir.
Dünyadaki atıkların %2 ya da 3 ‘ünü oluşturuyor olsa da e-atıklar topraktaki madde kirliliğinin %70’ine sebep olmaktadır. Geri dönüşüm tesislerinde işlenmek yerine toprağa serbest bırakılırsa içerdiği kurşun, toprak ve su kirliliğine neden olmaktadır.

TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA E-ATIK
Türkiye’ de yılda ortalama 535.000 ton e-atık ortaya çıkıyor ve bu atıkların yalnızca %2,5’u geri dönüşüm tesislerinde işleniyor. Türkiye en çok atık üreten ülkeler arasında 17. sırada yer almaktadır. Kişi başına düşen e-atık miktarının ülkenin refah seviyesi ile ilişkili olduğu ve yüksek milli gelire sahip ülkelerde kişi başına düşen e-atık miktarının 29 kilograma kadar ulaştığı biliniyor. Türkiye’de ise bu rakam 6 kilogram civarındadır.
Dünyada en fazla e-atık üreten ülke ABD olup 7 milyon ton atık üretmektedir. İkinci sırada 6 milyon ton ile Çin var. Japonya da 2,2 milyon ton atık üreterek üçüncü sırada yer alıyor. Bu yüksek oranlara karşın geri dönüştürülebilmiş e-atıkların miktarı ne yazık ki oldukça düşük. ABD’ de %14, Çin’de %21, Japonya’da %23 ve Türkiye’de ise %5 oranında geri dönüşüm sağlanabiliyor. En yüksek geri dönüşüm oranına sahip ülke ise %62,6 ile İsveç oluyor.

E – ATIKLAR NASIL DÖNÜŞTÜRÜLÜYOR?
Ürünlerin geri dönüşümü gerçekleşirken alevle birlikte içerisindeki plastikler eritilir ve bu eriyen plastik ölümcül dioksin ve furanın havaya karışmasına sebep olur. Devre levhaları da alevle eritilir ve asit banyosu yaptırılarak içerisindeki altın çıkarılır. Tüm bu işlemler sırasında meydana çıkan ölümcül toksinler öylece çevreye bırakılır. Maalesef geri dönüşüm tesislerinde iş güvenliğine ve insan sağlığına gerekli önem verilmemekte, daha güvenli ve uygun makineler kullanılmamaktadır.
Tesislerdeki işçiler, sürekli olarak tehlikeli kimyasallara maruz kalıyorlar ve bağışıklık sistemleri zayıfladığı için solunum, sinir ve böbrek problemleri yaşayabiliyorlar. Aynı zamanda yüksek kanser riskine sahip oluyorlar.
Çin dünyadaki e-atıkların %70’ini Guiyu adlı bölgeye alıyor ve 150.000’den fazla kişi burada atıkların geri dönüşümünü sağlıyor. Guiyu bölgesinin toprağı kurşun ve cıva gibi ağır metallerle kirlenmiş ve yer altı suları da bitkileri olumsuz etkileyecek kadar ağır metal içerdiğinden içilemez hale gelmiştir. Guiyu’ daki çocukların %80’inden fazlası kurşun zehirlenmesi, sinir sistemlerinin zarar görmesi, konuşma becerilerinde eksiklik gibi sorunlara sahip.

E – ATIK PROBLEMİ NASIL ÇÖZÜLÜR?
E – atıklardan mümkün olduğu kadar az zarar görmek istiyorsak yapmamız gereken ilk şey alışkanlıklarımızı değiştirmek olacaktır. Bilinçlenerek aslında e-atıkların birer çöp olmadığını ve özel konteynırlarda muhafaza edilmesi gerektiğini öğrenmeliyiz. Belediyelerin atık getirme merkezlerine ulaşarak, bitmiş pilleri pil toplama noktalarına atarak, yeni bir elektronik ürün satın aldığınızda ise eskisini eşya toplayıcılara vererek bir birey olarak üzerinize düşen görevi yerine getirmiş olursunuz. Aslında yapmamız gereken şeyler işte bu kadar basit. Umarım zamanla ülkeler ve şirketler de bu konuda yeterince bilinçlenirler ve e-atıklar onaylanmış prosedürler ile güvenli bir şekilde dönüştürülür.

Şeval Savaş
2020-02-20 525