Fermi Paradoksu (Uzaylılar Nerede?)

Fermi Paradoksu, evrendeki Dünya benzeri gezegenlerin sayısı göz önüne alındığında dünya dışı uygarlıkların var olma olasılığının oldukça yüksek olmasına rağmen hala elimizde bu uygarlıkların varlıklarına dair hiçbir kanıt olmaması durumundan doğan paradoksa verilen addır. Sizlerle bu serimizde Fermi Paradoksuna neden olabilecek durumları inceleyeceğiz, yani “Dünya dışı akıllı yaşamla neden hala karşılaşamadık?” ya da “Uzaylılar nerede?” gibi sorulara en muhtemel yanıtları arayacağız.

Bölüm 1 - Büyük Filtre (The Great Filter)

Büyük Filtreye Fermi Paradoksu çözümlerinin poster çocuğu diyebiliriz. En meşhur yanıtlardan biri olmasının yanı sıra, aynı zamanda en muhtemel yanıtlardan bir tanesidir.

Büyük filtre, aslında adından da anlaşılabileceği üzere bir filtredir, yani bir nevi ayıklayıcıdır. Hipoteze göre, bir gezegendeki canlılık, bu filtreye ulaştığı vakit ortadan kaybolmaktadır ya da bahsi geçen filtre gezegendeki canlılığın komplikeleşmesini engellemektedir.

Bunu örneklerle açıklayacak olursak, prokaryot yaşamdan ökaryot yaşama geçişi ele alabiliriz. Teoriye göre, günün birinde bir prokaryot hücre, kendisinden daha küçük olan başka bir prokaryot hücreyi içine aldıktan sonra sindiremedi ve küçük olan hücre büyük olan hücrenin içinde yaşamaya başladı. Bu sayede büyük olan hücre küçük olan hücreyi dışarıdan gelen tehditlere karşı korumaya başladı ve ilk ökaryot hücre haline geldi, küçük olan hücre ise zamanla “mitokondri” ismiyle tanıdığımız organele dönüştü ve büyük olan hücreye enerji sağlamaya başladı. Günümüzde “simbiyogenez” adını verdiğimiz bu olayı uzun uzun açıklamamın sebebi ise şu: Bilim insanlarına göre bu olay sadece bir kere meydana geldi. Sadece bir. Eğer o spesifik zamanda bahsettiğim spesifik olay meydana gelmeseydi belki de ökaryot hücre denilen görece gelişmiş canlı hiçbir zaman oluşamayacaktı. Bu durumda simbiyogenez, aslında bir filtre değil midir? Simbiyogenezin gerçekleşmediği gezegenlerde canlılık hiçbir zaman tek hücreli olmaktan (hatta prokaryot olmaktan) öteye gidemeyecek ve asla akıllı yaşam oluşamayacak. Bu durumda belki de bahsi geçen büyük filtre simbiyogenezdir.

Zamanı biraz daha ileri alıyorum. Günümüzden de ileriye. İnsanlar yapay zekanın sınırlarını fazla zorluyor, yapay zeka kendisiyle beraber bütün insanlığı yok ederek dünyadaki akıllı yaşamı sonra erdiriyor ve gezegende kalıcı bir hasar bırakıyor. Bu durumda insanlık kendisini yok edene kadar çok kısa bir süre boyunca dışarıyla iletişime geçebilecek teknolojiye sahip olmuş oluyor ve bu kısa sürede arkasında pek de bir iz bırakmadan, kimseyle iletişime geçemeden yok olup gidiyor. Peki bütün gelişmiş uygarlıkların çıkmaz sonu bu olabilir mi? Yani er ya da geç, kendimizi akıllı zekalar yoluyla yok etmeye programlanmış olabilir miyiz? Peki nükleer savaşa ya da küresel ısınmaya da benzer tarzda olaylar diyebilir miyiz? Bahsi geçen büyük filtre, bu saydıklarımdan herhangi birisi olabilir mi?

Bence burada büyük filtrenin ne olduğundan ziyade, sormamız gereken daha önemli bir soru var. Büyük filtre önümüzde mi, yoksa arkamızda mı? Belki cansız varlıklardan canlı varlıkların oluşması, prokaryot hücrelerden ökaryot hücrelerin oluşması ya da alet kullanmayı öğrenen canlıların evrilmesi bahsi geçen büyük filtredir ve bu filtreyi arkamızda bırakarak akıllı canlılığın evrendeki ilk örneği olmayı başarmışızdır. Belki de nükleer felaket, laboratuvar ortamında geliştirilmiş ölümcül bir virüs ya da dışarıdan bir müdahale (?) bahsi geçen büyük filtredir, bu durumda da büyük filtre hala önümüzdedir ve insanlık kısa bir süre içerisinde yok olacak manasına gelir.

Yazımı sizleri biraz düşündürerek bitirmek istiyorum. Yarın bir haber gelse ve gaz devlerinin uydularından birinde eskiden yaşamış bir uygarlığa dair kalıntıların bulunduğu söylense, ilk tepkiniz ne olurdu? Ben de dahil olmak üzere bir çoğumuz için bu insanlık tarihindeki en heyecan verici keşif olurdu. Fakat düşünecek olursak bu uygarlık gelişmiş bir uygarlık olmayı başarmış, ardından belirlenemeyen bir sebepten dolayı yok olmuştur. Bu durumda, büyük filtreye göre, aslında bu keşif büyük bir felaketin habercisi değil midir? Yorumu sizlere bırakıyorum.

Kaynakça/İleri okuma:
https://astronomy.com/news/2020/11/the-great-filter-a-possible-solution-to-the-fermi-paradox
https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Filter
https://www.youtube.com/playlist?list=PLIIOUpOge0LuzO1f6z-sCZFawM_xiMHCD
https://www.youtube.com/watch?v=UjtOGPJ0URM&ab_channel=Kurzgesagt%E2%80%93InaNutshell
https://www.youtube.com/watch?v=c0XRH8PY0Lw&ab_channel=JohnMichaelGodier

Yavuz Dündar
2021-04-07 445